انواع مدارک نمایش داده‌شده:
به‌نظر می‌رسد بنیادگرایی در هر سیستمی مغایر با علت وجودی آن بوده و سبب عدم حرکت به‌سمت بقا و توسعه در هر نوع سیستمی ازجمله یک جامعه یا یک جاندار می‌شود. به باور نویسنده، با وجود تجربه‌های گسترده، پیچیده و متنوع ما از جهان، همواره در معرض انواع متفاوتی از سیستم‌ها و سازمان‌ها قرار داریم. سازمان‌هایی که قواعد و مفاهیمی مستقل از حوزۀ گسترده‌تری از آنچه ما به آن می‌نگریم دارند. هدف نوشتار حاضر بیان متضاد بودن بنیادگرایی در هر نوع سیستمی با بقا و توسعۀ سیستم است و سعی بر آن دارد تا با مقایسۀ دو رویکرد بنیادگرایانه و لیبرال دموکرات در مورد نحوۀ ادارۀ سیستمی به نام جامعه نشان دهد که چرا و چگونه بنیادگرایی به اضمحلال و نابودی سیستم منتهی خواهد شد؟
در دهه‌های اخیر مسلمانان به جنبه‌های سیاسی و اجتماعی آموزش مذهبی ازطریق روش‌های نوین پرداخته‌اند. این مباحث مذهبی گاهی اوقات ریشه در تغییرات جمعیت‌شناختی اجتماعی و سیاسی؛ ارتقاء سطح آموزش، حکومت و حکمرانی اقتدارگرایانه، ناکارآمدی در عملکرد اقتصادی و دولتی و فساد داشته است. بااین‌حال نمی‌توان آن را کاملاً به این گرایشات تقلیل داد. دراین‌میان، چنین مباحثی نه‌تنها دارای عواقبی برای جوامع مسلمان است، بلکه جوامع غیرمسلمان را نیز دربرمی‌گیرد، به‌خصوص اینکه شکل‌گیری جنبش‌های افراط‌گرایانه برمبنای استدلالات اسلامی و تهدیدات ناشی از تروریسم، فعالیت‌های انقلابی و دیگر اشکال خشونت سیاسی، چنین جوامعی را تهدید می‌نماید. نوشتار حاضر درصدد توصیف این امر است که چرا این مباحث مورد توجه قرار گرفته است.
یکی از جریان‌های گسترده امروز در جهان اسلام به‌ویژه میان اهل سنت، جریان سلفی است؛ جریانی که به خاطر آموزه‌ها و باورهای موجود در آن، بنیادگرا خوانده می‌شود. به‌رغم سادگی موجود در آموزه‌های این جریان، ترکیب شدن این آموزه‌ها با برخی مکانیسم‌ها و زمینه‌های اجتماعی و سیاسی جهان امروز، جریان سلفی به مرور زمان به سمت رادیکالیسم سوق پیدا کرده است. برای شناخت زمینه‌های فکری، اجتماعی این جریان، فرایندهای تاریخی، تقسیم‌بندی‌های درونی، قوی‌ترین جریانات زیرمجموعه آن و... با دکتر داود فیرحی گفت‌وگویی را انجام داده‌ایم که نوشتار حاضر، حاصل آن است.
افراطگرایی یکی از مهم‌ترین مسائلی است که طی دهه‌های اخیر در خاورمیانه رشد و گسترش داشته است. پدیده شومی که هزاران نفر قربانی گرفته و صدها خانواده را ویران و هزاران انسان را آواره و بی‌خانمان کرده است. نوشتار حاضر زمینه‌ها و عوامل بازتولید افراطگرایی را مورد ارزیابی قرار داده است که برخی از آنها عبارتند از: اشغال کشورهای اسلامی توسط کشورهای قدرتمند؛ رژیم‌های دیکتاتور؛ جهل، تعصب و قشری‌گری؛ رسانه‌ها و علمای وابسته و درباری.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر رسول جعفریان، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران و رئیس سابق کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، در گفتوگو یا همشهری دیپلماتیک به ارائه نظرات خود درخصوص جریان‌شناسی افراطگرایی پرداخته است. به باور وی، جریان افراطگرایی مذهبی در دنیای اسلام از دل همین دنیای اسلام پدید آمد و بستر لازم را به‌لحاظ فکری و سیاسی داشته و دارد. بنابراین نیازی به طراحی خارجی آن نیست. آنچه هست، تلاش برای استفاده از آن در مسیری است که قدرت‌های بزرگ در پی آن هستند.
جریان افراط در جنوب آسیا خود را در دو قالب طالبان و القاعده به نمایش گذاشته است، اما ازآنجاکه تعریف روشنی از این جریان رادیکال در دست نیست، ابهامات زیادی درباره آن وجود دارد؛ به‌خصوص اینکه هر دو جریان افراط‌گرا، در برخی زمینه‌ها دارای اهداف مشترکی هستند و در برخی زمینه‌ها هریک اهداف خاص خود را دارند. نوشتار حاضر ضمن بیان ویژگی‌ها و اهداف جریان افراط در شبه قاره، به آینده‌نگری این جریان نیز پرداخته است.
شورش‌های مردمی در شمال آفریقا منجربه بروز موج جدیدی از جریانات سلفی جهادی شده است که روزبه‌روز تبدیل به جریان اصلی و جذابی برای نسل جوان‌تری از فعالان در این حوزه شده است. این الگوی افراط گرایی جدید از فعالگرایی اجتماعی به‌عنوان تاکتیکی مهم استفاده و دولت‌های شکننده را تهدید به تخریب و در جوامع منشقق رادیکالیسم را ترویج می‌نماید. درحالی‌که واکنش‌های حکومت‌ها به القاعده متمرکز بر تاکتیک‌های ضدتروریستی است، اما برای مقابله با این افراطگرایی روبه‌ظهور مجبور به به‌کارگیری اقدامات مذهبی، سیاسی و اقتصادی اجتماعی پیچیده‌تر هستیم. چراکه این جریان جدید تاثیرات فراوان‌تری بر آینده منطقه خواهند داشت.
محمدصادق جوکار، پژوهشگر مسائل خاورمیانه و بنیادگرایی معتقد است که واژه بنیادگرایی ریشه در پروتستانیسم اروپایی دارد. وی انتقال این مفهوم به دنیای اسلام و شکل‌گیری بنیادگرایی اسلامی را شرح داده است و به بررسی تشابه بنیادگرایی و افراطگرایی و شکل‌گیری پدیده طالبانیسم پرداخته است. وی به تفاوت میان بنیادگرایی اسلامی، یهودی و مسیحی پرداخته است. جوکار به بستر و زمینه بنیادگرایی اشاره کرده و به تقسیم‌بندی بنیادگرایی اسلامی پرداخته است.
احمد موثقی، استاد علم سیاست در دانشگاه تهران، بنیادگرایی را برخاسته از فقر، محرومیت و کمبودهای زندگی می‌داند و معتقد است هنگامی که آگاهی از این محرومیت‌ها شکل می‌گیرد باعث واکنشی فوری و غیر عاقلانه به آنها می‌شود. وی محرومیت اقتصادی، سرخوردگی‌های روحی - عاطفی نقش غرب و ناکامی در فرآیند ملت‌سازی و تغییرات اجتماعی را از دلایل بنیادگرایی دانسته و باور دارد فقدان یک هویت واحد ملی در برابر سیل بنیانگر باعث واکنش گروه‌های آسیب‌دیده به این فرآیند است. موثقی وقوع بنیادگرایی را عمدتا در کشورهای جهان سومی می‌داند اما معتقد است در کشورهای پیشرفته هم این پدیده به اشکال مختلف وجود دارد.
این نوشتار به شرح نقاط مشترک بنیادگرایان یهودی و مسیحی پرداخته است. بنیادگرایان مسیحی و یهودی تلاش می‌کنند حقوق مسیحیان در فلسطین را حذف کنند و حتی می‌خواهند وجود خود آنها را در فلسطین فقط به‌دلیل اینکه عرب هستند انکار کنند. رهبران صهیونیسم مسیحی و یهودی اعلام کرده‌اند، صهیونیسم رسالت الهی دارد برای تاسیس دولت اسرائیل علاوه‌بر سلب مالکیت فلسطینیان حتی نسل‌کشی فلسطین و اعراب را انجام دهد و در باورهای ملت آمریکا این عقیده را وارد کرده‌اند که این تاکید اسرائیل اختیاری نیست بلکه قضای الهی است و ایستادگی دربرابر اسرائیل ایستادگی دربرابر خداوند است.